هوش ظرفیت کلی افراد برای عمل کردن به‌صورت هدفمند، تفکر منطقی و سازگاری مؤثر با محیط خود. ازآن‌جهت کلی است که از عناصر یا توانایی‌هایی مختلف تشکیل یافته است. اگرچه به‌صورت کامل مستقل از هم نیستند، بااین‌حال ازنظر کیفی متفاوت از هم می‌باشند.
صاحب‌نظران و نویسندگان زیادی تلاش کرده‌اند هوش را تعریف کنند. تعاریف تک‌تک آنها در ادبیات پژوهشی موجود است (اسنو، ۱۹۷۸؛ استرنبرگ، ۱۹۸۵ الف؛ ۱۹۸۵ ب؛ استرنبرگ و دترمن، ۱۹۸۶). برای مثال، وکسلر (۱۹۵۸) هوش را این‌گونه تعریف کرده است:
ظرفیت کلی افراد برای عمل کردن به‌صورت هدفمند، تفکر منطقی و سازگاری مؤثر با محیط خود. ازآن‌جهت کلی است که از عناصر یا توانایی‌هایی مختلف تشکیل یافته است. اگرچه به‌صورت کامل مستقل از هم نیستند، بااین‌حال ازنظر کیفی متفاوت از هم می‌باشند.
وکسلر چنین استدلال کرده است که رفتار هوشمندانه چیزی بیشتر از مجموع توانایی‌های جداگانه است. چون (الف) ترکیب‌های خاص توانایی‌ها نشان داده‌اند که کارآمدتر از بقیه ترکیب‌ها می‌باشند، (ب) سایر ویژگی‌ها ازجمله انگیزش بر رفتار تأثیر می‌گذارد و (پ) سطوح توانایی فراتر از مقدار موردنیاز آن برای انجام یک تکلیف خاص بر رفتار خاص تأثیر نمی‌گذارد. تلویحات متعددی در استدلال وکسلر از ماهیت هوش وجود دارد. از موارد قابل‌توجه می‌توان به چند مورد اشاره کرد: (۱) هوش شامل توانایی‌های مستقل از هم است که با هم سازمان‌دهی شده‌اند، (۲) هوش و رفتار هوشمندانه قابل‌تمایز از هم می‌باشند، (۳) عوامل دیگری غیر از توانایی‌ها بر رفتار هوشمندانه تأثیر می‌گذارند، (۴) توانایی بالا در یک حوزه مشخص الزاماً یا همیشه نتیجه رفتار هوشمندانه در حوزه دیگر نیست.
نظریه‌های نوین هوش به علت اینکه حوزه گسترده‌ای را شامل می‌شوند مبنایی برای ارزیابی بافت‌هایی که آزمون‌های هوش مناسب هستند فراهم می‌نمایند و همچنین مجموعه‌ای از محتوا و عملیات را پیشنهاد می‌کنند و ممکن است سرنخ‌هایی درباره تقویت آزمون‌های هوش ارائه کنند.
با توجه به این تعاریف تست های هوش نوعی آزمون هستند که برای بررسی آی کیو یا بهره هوشی افراد به ویژه کودکان انجام می گیرد.
اگرچه این آزمون ها تنها عامل تعیین کننده قابلیت های ذهنی کودک نیستند اما می توانند تا حدود زیادی اطلاعاتی در ارتباط با بهره هوشی در اختیار قرار دهند.
اگرچه میان بهره هوشی بالاتر و موفقیت در تحصیل و کسب و کار، یک رابطه مستقیم وجود دارد ، اما هستند افرادی که بهره هوشی بسیار بالا نمی توانند در این زمینه ها به موفقیت های قابل توجهی دست یابند.
بهره هوشی مقدار ثابتی نیست و درست است که در طول حیات تغییرات جدی نمی کند اما تا حدی می توان از طریق تمرین و قرار گرفتن در مقابل محرک های ذهنی مختلف میزان بهره هوشی را ارتقا داد.
ضرورت انجام تست هوش
بسیاری از والدین این سوال را می پرسند که آیا انجام تست هوش ضرورتی دارد یا خیر ؟
به گفته متخصصان در این زمینه نتایج آزمون هایی برای سنجش هوش کودکان از اهمیت زیادی برخوردار است ، چراکه نتایج این آزمون ها اطلاعات ارزشمندی در اختیار والدین و مربیان آموزشی قرار می دهد و آن ها متناسب با بهره هوشی هرکودک آموزش های متناسبی به وی داده و توقعاتی نیز در همان حد از او دارند.
کودکان با بهره هوشی بسیار بالا یا بسیار پائین به برنامه آموزشی مخصوص شرایط خود نیاز دارند.
در مواردی که کودک در خانواده ای قرار دارد که در آن خانواده سابقه وجود اختلالات یادگیری یا کندذهنی وجود دارد انجام تست هوش ضروری است تا با تشخیص به موقع اقدامات درمانی و توانبخشی در کمترین زمان ممکن برای کودک آغاز شود.
انجام رفتارهای غیرعادی در کودکان نیز نیازمند بررسی بهره هوشی از طریق آزمون هوش است ، این امر لزوما به معنی کم هوشی نیست ، بسیاری از کودکان با بهره هوشی خیلی بالا به دلیل ناشناخته ماندن استعدادهایشان رفتارهای غیرطبیعی از خود بروز می دهند.
والدین باید بدانند که هرگونه تمرین و روشی برای کمک به افزایش هوش کودک و یا تقویت آن را باید متناسب با توانایی های کودک و پس از مشورت با متخصص برای کودک خود مدنظر بگیرند.
تمرینات تقویت کننده هوش که خارج از توانایی های کودک است ( حتی در کودکان با هوش بالا ) می تواند تاثیر منفی بر روحیه کودک بگذارد.
انواع تست هوش
امروزه برای سنجش میزان بهره هوشی هر انسانی از انواع مختلفی تست هوش و آزمون هایی استفاده می شود که در ادامه ۶ مورد از مهم ترین آنها را با یکدیگر بررسی می‌کنیم.
۱. تست هوش وکسلر
۲. تست هوش استنفورد بینه
۳. تست هوش ریون
۴. تست هوش آدمک (گودیناف)
۵. تست هوش کتل
۶. تست هوش چندگانه گاردنر
۱. تست هوش وکسلر
تست هوش وکسلر آزمونی برای اندازهگیری بهره‌ی هوشی کودکان است که توسط دکتر دیوید وکسلر (۱۸۹۶-۱۹۸۱) رئیس بخش روانپزشکی بیمارستانی در نیویورک طراحی شد.
در جدیدترین نسخه‌ی وکسلر مقیاس‌هایی برای اندازهگیری معیارها و مفاهیم جدیدی به وجود آمده است از جمله:
قابلیت فضایی- بصری
استدلال سیال
حافظه‌ی فعال بصری
قابلیت نام‌گذاری
حافظه توأم بصری- کلامی
این تست، برای سنجش نقاط قوت و ضعف دانش‌آموزان در زمینه هوش و توانایی ذهنی و شناختی آنان به کار می‌رود و کودکان هم‌سن و سال را با هم مقایسه می‌کند. گرچه این آزمون به خوبی می تواند میزان بهره هوشی کودکان را اندازهگیری کند، اما موفقیت در آن نمی‌تواند تضمینی برای موفقیت یا شکست دانش‌آموزان در تحصیل و موقعیت‌های شغلی آینده آنان باشد. زیرا همان طور که می‌دانید هوش تنها یکی از عوامل موثر در سرنوشت انسان است و هر کسی در طول زندگی خود با توجه به محیط، امکانات و اتفاقاتی که با آن مواجه می‌شود، سرنوشت پیش‌بینی نشده‌ای پیش رو دارد.
معمولا مدارس خصوصی، تیزهوشان و برخی دیگر از مدارس که مایل به ثبت نام دانش‌آموزان باهوش هستند از مقیاس هوش وکسلر در حین تغییر مقطع تحصیلی آغاز ورود به دبیرستان، کلاس ششم و کلاس نهم استفاده می کنند که به عنوان استعداد تحلیلی شناخته می‌شود.
شما نمی‌توانید از طریق مطالعه برای آزمون وکسلر یا سایر آزمون‌های هوش آماده شوید. اما در کوتاه‌مدت تنها آمادگی که می‌توانید برای آزمون داشته باشید این است که شب قبل به خوبی استراحت کنید و روز را سرحال شروع کنید. اما در درازمدت می توانید از طریق انجام انواع بازی‌های ریاضی و منطقی، حل جدول و پازل‌های هوش که نیاز به استدلال منطقی دارند، ظرفیت‌های ذهنی خودتان را تقویت کنید.
۲. تست هوش استنفورد بینه
تست هوش استنفورد بینه، شیوه‌ای برای سنجش هوش است که نخستین بار در اوایل قرن بیستم توسط آلفرد بینه روانشناس فرانسوی طراحی و اجرا شد.
این آزمون، توانایی‌های ذهنی را در ۵ حوزه مختلف می‌سنجد و ارزیابی می‌کند و برای این کار، از ۱۰ تست استفاده می‌شود.
آنچه ما امروز به نام بهره هوشی یا ضریب هوشی یا IQ می‌شناسیم، بر اساس این تست تعیین می‌شود. به این معنا که مثلاً اگر کسی ۱۰ سال سن داشته باشد و بتواند در این تست، امتیازی معادل متوسط افراد با سن ۱۰ ساله کسب کند، بهره هوشی او ۱۰۰ فرض می‌شود. عملکرد بهتر از متوسط ۱۰ ساله‌ها به عنوان بهره هوشی بالاتر از ۱۰۰ و عملکرد پایین‌تر از متوسط، به عنوان بهره هوشی زیر ۱۰۰ تفسیر می‌شود.
پنج زمینه‌ای که در تست هوش استنفورد بینه مورد سنجش قرار می‌گیرند به شرح زیر هستند:
دانش (Knowledge)
استدلال عددی (Quantitative Reasoning)
استدلال سیال (حل مسئله از طریق قیاس، تشبیه، استقرا و …) یا Fluid Reasoning
پردازش‌های بصری / فضایی (Visual-Spatial Processing)
حافظه فعال (Working Memory)
آزمون استنفورد بینه، یکی از ابزارهای سنجش انفرادی توانایی‌های شناختی و هوش است.
۳. تست هوش ریون
تست هوش ریون، نوعی آزمون معتبر هوش است که هوش مصنوعی شما را به طور مناسبی اندازه گیری کرده و توانایی استدلال و توانایی حل مسئله را در شما ارزیابی می کند.
هوش سیالات، جزء اصلی تست هوش ریون است که شامل اطلاعات کلی شما است.ریون از شناخته شده ترین تست های سنجش نمره بهره هوشی است که از آن با عنوان تست هوش تصویری نیز یاد می شود در هر مورد آزمایشی، موضوعی به صورت اشکال مطرح می شود که از فرد مورد آزمایش خواسته می شود که عنصر گم شده را شناسایی کرده و الگوی شکل را تکمیل کند. در این تست، الگوها به صورت یک ماتریس ارائه می شود.
این تست که به صورت تصویری ارائه می شود، یکی از معتبرترین تست های ارزیابی هوش افراد است که پایه و اساس آن ارائه تصاویر انتزاعی است و در طی آن قدرت هوشی فرد سنجیده می شود.
در این تست، معمولا اشکال جداگانه ای در اختیار فرد قرار می گیرد که فرد باید با یک توالی خاصی این تصویر را تکمیل کند.
تست ریون از بین مجموعه تست های معتبری مانند وکسلر و استنفورد؛ به دلیل هماهنگی و تجانس درونی لازم سوالات آزمون، از اعتبار بالایی برخوردار است که با استفاده از هنجارسنجی های لازم، تجزیه و تحلیل آماری سوالات و محاسبات ضریب هوشی، در نظر گرفته می شود.
۴. تست هوش آدمک ( گودیناف )
اولین بار این تست توسط خانمی به نام فلورانس گودیناف بر روی چهار هزار کودک در سال ۱۹۲۰ انجام شد.
تست ترسیم آدمک از آزمون های جهانی، راحت و مطمئن است. برای افراد بی سواد و کودکان مناسب است. برای کودکانی که زبان نمی دانند یا نمی توانند صحبت کنند مناسبتر است .سن اجرای این آزمون ۳ تا ۱۳ سال است.
مهمترین هدف آزمون، تعیین درجه هوشمندی سن عقلی و بهره هوشی کودک است . همچنین این آزمون را زمانی به کار می بریم که آزمون های هوشی دیگر مقدور نیست و می خواهیم هر چه سریعتر درباره درجه هوشی کودک به نتیجه برسیم. علاوه بر این ، اطفالی که زبان نمی دانند و قادر به سخن گفتن نیستند بهترین ابزار سنجش این آزمون می باشند.
۵. تست هوش کتل
تست هوش کتل با درجه دشواری و استاندارد بالاتر نسبت به تست های رایج دیگر از جمله تست ریون ابزاری مناسب جهت سنجش هوش غیرکلامی است.
تست هوش آنلاین کتل IQ (تست هوش تصویری) برای نخستین بار در ایران توسط گروه ای سنج آماده شده است. پیش از این تست های هوش متفاوتی نظیر آزمون هوش ریون برای استفاده کاربران در سطح وب گسترش یافته بود. با این حال برخی از متخصصان معتقدند که این تست هوش IQ می تواند هوش افراد را بیش برآورد نماید.
۶. تست هوش چندگانه گارنر
گاردنر در انتقاد به تک بعدی دیدن هوش، مدلی را ارائه داده است که در آن اعتقاد به گستردگی آن دارد. او ابتدا مدل ۷ گانه و سپس مدل ۱۰ گانه هوش را ارائه داد. ابعاد ۱۰ گانه هوش ارائه شده توسط وی عبارتند از:
۱. هوش کلامی : توانایی استفاده از زبان و کلمات.
۲. هوش ریاضی : توانایی استدلال، منطق و کار با اعداد.
۳. هوش فضایی : توانایی درک پدیده های دیداری و تفکر با تصاویر یا تصویر سازی ذهنی.
۴. هوش موسیقیایی : توانایی تولید موسیقی و درک آن.
۵. هوش حرکتی : توانایی کنترل در تنظیم بدن در حین حرکات.
۶. هوش درون فردی : درک و شناخت مسائل از نگاه یا نگرش دیگران.
۷. هوش اجتماعی : علاقه به کارهای گروهی و لذت بردن از بودن در کنار دیگران.
۸. هوش طبیعت گرا : توانایی درک و دقت به مسائل محیطی و طبیعی.
۹. هوش هستی گرا : توجه به مسائل هستی شناختی و معنوی و درک آن.
۱۰. هوش اخلاقی : توانایی تشخیص کارهای خوب از بد و میل به سوی انسان کامل شدن.
انجام تست های هوش با هدف تشخیص IQ حُسن خاصی ندارد، چون فقط یک عدد و منره به ما می دهد اما عیبش، برچسب زدن به بچه است. این برچسب، چه مثبت باشد چه منفی، یعنی احساس کنیم کودکمان IQ بالا یا پایینی دارد، در هر دو صورت به رفتار نامتعادل و غیرطبیعی ما با بچه دامن می زند.
یادمان نرود مهم تر از تعیین IQ، شناخت توانایی ها و نیازهای کودکمان از طریق سنجش های چندمقیاسی همانند تست هوش وکسلر است که در نتیجه برای تعامل بهتر با او و رشد هر چه بیشتر او تلاش کنیم.
